Jak przebiega leczenie łysienia plackowatego?

Leczenie łysienia plackowatego opiera się na indywidualnym podejściu, łączącym terapie miejscowe (kortykosteroidy), leczenie ogólne (leki immunosupresyjne) oraz metody wspomagające, takie jak mezoterapia czy suplementacja witaminą D. Głównym celem terapii jest zahamowanie progresji choroby oraz stymulacja odrostu włosów, przy jednoczesnej poprawie jakości życia pacjenta. Wybór konkretnego leczenia zależy przede wszystkim od stopnia nasilenia choroby, który ocenia się przy pomocy skali SALT (Severity of Alopecia Tool) – standaryzowanego narzędzia uwzględniającego procentową utratę owłosienia na skórze głowy.

Im wcześniej wdrożone leczenie i objęcie pacjenta opieką dermatologiczną, tym większa szansa na skuteczny i trwały odrost włosów oraz zmniejszenie ryzyka nawrotów.

Czym jest łysienie plackowate?

Łysienie plackowate (Alopecia Areata, AA) to autoimmunologiczna choroba zapalna, w której układ odpornościowy atakuje mieszki włosowe, prowadząc do ogniskowej, niebliznowaciejącej utraty włosów. Typowe są nagłe, okrągłe ogniska wyłysienia, występujące głównie na głowie, ale także w obrębie brwi, rzęs czy brody. W obrazie mikroskopowym widoczne są tzw. włosy wykrzyknikowe – charakterystyczny znak choroby.

Patogeneza AA łączy czynniki genetyczne, immunologiczne i środowiskowe. Najczęstsze przyczyny łysienia plackowatego u dzieci to współistniejące atopie, stres oraz predyspozycje rodzinne. Wczesne objawy łysienia plackowatego to pojedyncze ogniska, często niezauważone przez pacjenta, którym może towarzyszyć świąd lub uczucie pieczenia.

Rodzaje łysienia plackowatego

Wyróżniamy kilka postaci klinicznych:

• ogniskowe – pojedyncze, okrągłe ogniska utraty włosów,
• wieloogniskowe – zmiany rozproszone w wielu miejscach,
• ophiasis – łysienie wzdłuż linii karku i skroni, trudne w leczeniu,
• rozlane – trudne do zauważenia, brak wyraźnych ognisk,
• łysienie całkowite (totalis) – utrata wszystkich włosów na głowie,
• łysienie uogólnione (universalis) – utrata włosów z całego ciała.

Przyczyny łysienia plackowatego – co wywołuje tę chorobę?

Główną przyczyną łysienia plackowatego jest mechanizm autoimmunologiczny – układ odpornościowy błędnie atakuje mieszki włosowe w fazie wzrostu (anagenu), co prowadzi do ich uszkodzenia i wypadania włosów. Towarzyszy temu produkcja cytokin prozapalnych (np. IL-2, IFN-γ), a mieszki tracą tzw. uprzywilejowanie immunologiczne, czyli naturalną ochronę przed reakcją immunologiczną.

Istotną rolę odgrywają też predyspozycje genetyczne. U dzieci chorych rodziców ryzyko zachorowania wynosi ok. 6%, a u bliźniąt jednojajowych zgodność sięga nawet 55%. Częstość występowania AA jest wyższa u osób z zespołem Downa oraz z innymi chorobami autoimmunologicznymi.

Łysienie plackowate często współwystępuje z innymi schorzeniami autoimmunologicznymi, takimi jak Hashimoto, bielactwo, cukrzyca typu 1 czy celiakia. W niektórych przypadkach może być ich pierwszym objawem.

Wśród czynników środowiskowych podejrzewa się infekcje, szczepienia, toksyny, zmiany hormonalne (np. po porodzie), a także stosowanie antykoncepcji hormonalnej. Szczególną rolę przypisuje się przewlekłemu stresowi, który może wyzwalać chorobę u osób predysponowanych – nawet 70% pacjentów wskazuje na stres w ostatnich 6 miesiącach przed objawami.

Znaczenie mają także niedobory mikroelementów, zwłaszcza witaminy D, żelaza i cynku – ich brak może pogarszać przebieg choroby. Ryzyko zachorowania jest najwyższe między 15. a 30. rokiem życia, choć AA może wystąpić w każdym wieku. U dzieci często pojawia się już przed 5. rokiem życia.

Podsumowując, łysienie plackowate to choroba wieloczynnikowa, której rozwój zależy od kombinacji uwarunkowań genetycznych, immunologicznych, środowiskowych i psychologicznych. Zrozumienie tych czynników ułatwia dobór skutecznego leczenia.

Czy każda forma łysienia plackowtego wymaga leczenia?

Nie zawsze. Łysienie plackowate ma przebieg nieprzewidywalny i bywa samoograniczające, zwłaszcza w łagodnych, pojedynczych przypadkach. Szacuje się, że u części pacjentów – szczególnie dzieci – może dojść do samoistnego odrostu włosów w ciągu kilku miesięcy. Jednak:

• ryzyko nawrotów jest wysokie
• w cięższych postaciach (łysienie totalis, universalis) leczenie jest konieczne
• wczesne wdrożenie terapii zwiększa skuteczność i ogranicza ryzyko trwałej utraty mieszków włosowych.

Leczenie łysienia plackowatego – dostępne metody

Leczenie łysienia plackowatego opiera się na indywidualnym podejściu i ocenie ciężkości objawów według skali SALT oraz AAS. Terapia dobierana jest zależnie od wieku pacjenta, liczby i lokalizacji ognisk, a także czasu trwania choroby. Wyróżnia się trzy główne strategie terapeutyczne: leczenie miejscowe, leczenie ogólne oraz metody wspierające – z coraz większym udziałem terapii biologicznych.

W przypadkach o łagodnym przebiegu, czyli z pojedynczymi ogniskami utraty włosów na skórze głowy, najczęściej stosuje się leczenie miejscowe. Wśród dostępnych opcji najważniejsze miejsce zajmują kortykosteroidy. Stosuje się je w postaci kremów, maści lub pianek, a także w formie iniekcji doogniskowych, zwykle co 4–6 tygodni. Działają one silnie przeciwzapalnie, hamując lokalną reakcję immunologiczną, która odpowiada za atak na mieszki włosowe. Skuteczność tej metody została wielokrotnie potwierdzona, szczególnie w przypadkach obejmujących ogniska o średnicy nieprzekraczającej kilku centymetrów. Odrost włosów można zaobserwować po około 4 do 12 tygodniach terapii. Z drugiej strony należy pamiętać, że długotrwałe stosowanie miejscowych glikokortykosteroidów wiąże się z ryzykiem działań niepożądanych, takich jak atrofia skóry, teleangiektazje czy zaburzenia pigmentacji.

Pewną rolę – choć ograniczoną – odgrywa również minoksydyl, znany z leczenia łysienia androgenowego. W przypadku łysienia plackowatego nie wpływa on jednak bezpośrednio na proces autoimmunologiczny, który leży u podstaw choroby. Minoksydyl działa poprzez poprawę ukrwienia skóry i wydłużenie fazy anagenu w cyklu życia włosa, co może przyspieszyć odrost, szczególnie gdy AA współistnieje z innymi typami utraty włosów, takimi jak telogenowe wypadanie. Obecne stanowiska towarzystw naukowych jasno wskazują, że minoksydyl nie powinien być stosowany jako monoterapia łysienia plackowatego, lecz może mieć zastosowanie pomocnicze – szczególnie po zakończeniu leczenia immunosupresyjnego. Stosowany regularnie dwa razy dziennie w postaci 2% lub 5% roztworu, może przyczynić się do przyspieszenia regeneracji mieszków włosowych, choć efekty są zwykle widoczne dopiero po kilku miesiącach.

W cięższych postaciach choroby – gdy zmiany obejmują ponad połowę owłosionej skóry głowy lub dochodzi do utraty brwi, rzęs i owłosienia ciała – konieczne jest zastosowanie leczenia ogólnego. Najstarszą i wciąż stosowaną grupą leków są klasyczne immunosupresanty, takie jak metotreksat czy cyklosporyna A. Działają one na cały układ odpornościowy, hamując aktywność limfocytów T i zmniejszając ogólne pobudzenie immunologiczne organizmu. Ich skuteczność została potwierdzona w badaniach klinicznych, szczególnie u pacjentów z szybko postępującym łysieniem. Jednak leki te niosą ryzyko poważnych działań niepożądanych, takich jak hepatotoksyczność, nefrotoksyczność czy supresja szpiku, dlatego wymagają ścisłej kontroli laboratoryjnej i opieki lekarza prowadzącego.

Na szczególną uwagę zasługują terapie biologiczne – zwłaszcza inhibitory kinaz Janusowych (JAK). Tofacitinib, baricitinib i nowszy ritlecitinib, który został już zarejestrowany przez FDA specjalnie w leczeniu łysienia plackowatego, reprezentują nowoczesne podejście terapeutyczne oparte na precyzyjnym hamowaniu szlaków zapalnych. Blokując sygnały cytokinowe odpowiedzialne za niszczenie mieszków włosowych, inhibitory JAK przerywają patogenny proces u jego źródła. Ich skuteczność, szczególnie w postaciach całkowitych i uogólnionych, została potwierdzona w badaniach z udziałem tysięcy pacjentów. Odrost włosów u ponad połowy pacjentów po około 36 tygodniach terapii czyni z tej grupy leków jedną z najbardziej obiecujących obecnie metod leczenia. Należy jednak dodać, że w Polsce leki te są tylko częściowo refundowane.

Szczególne podejście wymagane jest w przypadku dzieci. Ze względu na niedojrzałość układu odpornościowego oraz zwiększoną podatność na działania niepożądane, zaleca się stosowanie wyłącznie najłagodniejszych form terapii. Wśród nich warto wymienić miejscowe glikokortykosteroidy o niskiej sile działania oraz immunoterapię kontaktową z zastosowaniem DPCP (difencypron), która polega na celowym wywołaniu reakcji alergicznej w celu odciągnięcia uwagi układu odpornościowego od mieszków włosowych. Leczenie ogólne u dzieci wdraża się tylko w wyjątkowych przypadkach i zawsze pod ścisłym nadzorem doświadczonego dermatologa dziecięcego.

Poza klasyczną farmakoterapią, coraz częściej pacjenci sięgają po metody wspierające, które mogą poprawić ogólny stan skóry i wspomóc odrost włosów. Wśród nich wyróżnia się mezoterapia igłowa, która polega na podawaniu bezpośrednio do skóry owłosionej koktajli zawierających witaminy, biotynę czy osocze bogatopłytkowe (PRP). Choć nie leczy ona przyczyn choroby, może stymulować mikrokrążenie i regenerację uszkodzonych struktur skóry. Inną metodą jest terapia światłem niskoenergetycznym (LLLT), która poprawia ukrwienie skóry głowy i stymuluje mieszek do wzrostu. Efekty są zwykle subtelne i wymagają wielu sesji.

Nie można również pominąć roli suplementacji i diety. Niedobory witaminy D, żelaza i cynku są powszechne u osób z łysieniem plackowatym, a ich uzupełnienie może poprawić odpowiedź na leczenie. Witamina D, jako regulator odpowiedzi immunologicznej, ma szczególne znaczenie – jej niski poziom często koreluje z cięższym przebiegiem choroby. Dlatego badania laboratoryjne i indywidualnie dobrana suplementacja powinny stanowić element kompleksowej terapii.

Współczesne podejście do leczenia łysienia plackowatego nie ogranicza się już tylko do łagodzenia objawów. To strategia ukierunkowana na modyfikację przebiegu choroby, oparta na zrozumieniu jej przyczyn immunologicznych i genetycznych. Terapia jest często wieloetapowa i wymaga zaangażowania pacjenta, dermatologa i, w razie potrzeby, także psychologa czy dietetyka. Najważniejsze jednak, by leczenie rozpocząć wcześnie – bo czas w przypadku AA ma kluczowe znaczenie.

Leczenie łysienia plackowatego – FAQ

Czy łysienie plackowate się cofa samoistnie?

Tak, w niektórych przypadkach – zwłaszcza u dzieci i młodych dorosłych – możliwy jest spontaniczny odrost włosów, szczególnie przy pojedynczych ogniskach. Jednak ryzyko nawrotu pozostaje wysokie.

Ile czasu trwa leczenie?

Zależnie od postaci choroby – od kilku tygodni do nawet kilkunastu miesięcy. Terapia bywa długoterminowa i wymaga cierpliwości.

Czy można stosować minoksydyl w ciąży?

Nie zaleca się jego stosowania w ciąży z powodu braku wystarczających danych dotyczących bezpieczeństwa.

Czy łysienie plackowate jest dziedziczne?

Tak, istnieje komponenta genetyczna. Dzieci osób chorujących mają podwyższone ryzyko zachorowania (do 6%).

Od czego ma się łysienie plackowate?

Łysienie plackowate rozwija się w wyniku reakcji autoimmunologicznej, w której układ odpornościowy atakuje mieszki włosowe. Do czynników wyzwalających należą stres, predyspozycje genetyczne, infekcje i niedobory witamin, zwłaszcza witaminy D.

Czy łysienie plackowate jest wyleczalne?

Choroba może przebiegać nawrotowo, ale u wielu pacjentów obserwuje się całkowity odrost włosów. Mimo że nie ma jednej „gwarantowanej” terapii przyczynowej, nowoczesne leczenie pozwala skutecznie kontrolować objawy.

Kto choruje na łysienie plackowate?

Choroba może dotyczyć osób w każdym wieku, ale najczęściej pojawia się między 15. a 30. rokiem życia. Dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych, niezależnie od płci.

Czego objawem jest łysienie plackowate?

To schorzenie samo w sobie – nie jest objawem innej choroby, ale często współistnieje z chorobami autoimmunologicznymi, takimi jak Hashimoto czy cukrzyca typu 1.

Czy można zatrzymać łysienie plackowate?

Tak, w wielu przypadkach można zatrzymać aktywne ogniska łysienia, a nawet uzyskać pełny odrost. Kluczowa jest systematyczność terapii.

Ile czasu trwa łysienie plackowate?

To bardzo indywidualne. U części osób choroba trwa kilka miesięcy, u innych – przebiega z nawrotami przez lata. Średni czas odrostu to 6–12 miesięcy od początku terapii.

Czy przy łysieniu plackowatym włosy odrastają?

Tak, nawet w cięższych postaciach możliwy jest pełny odrost włosów – choć niekiedy wymaga to długotrwałej terapii. Włosy mogą też rosnąć cieńsze lub jaśniejsze.

Jak długo odrastają włosy po łysieniu plackowatym?

Pierwsze oznaki odrostu mogą się pojawić po 4–12 tygodniach, a pełny cykl odrostu trwa zwykle kilka miesięcy – nawet do roku.

Czy przy łysieniu plackowatym wypadają wszystkie włosy?

Nie zawsze. W typowej postaci ogniskowej wypadają tylko fragmenty owłosienia. Postać totalis oznacza utratę wszystkich włosów na głowie, a universalis – także z całego ciała.

Czy łysienie plackowate powraca?

Tak, choroba ma charakter nawrotowy – nawet po długim okresie remisji może dojść do kolejnych epizodów.

Co na porost włosów przy łysieniu plackowatym?

Najskuteczniejsze są kortykosteroidy, immunoterapia kontaktowa i inhibitory JAK. Wspomagająco stosuje się też mezoterapię, minoksydyl oraz dietę bogatą w cynk, witaminy i białko.

Czy łysienie plackowate można całkowicie wyleczyć?

Nie ma jednej terapii gwarantującej trwałe wyleczenie. Jednak wielu pacjentów doświadcza pełnej i długotrwałej remisji po leczeniu.

Źródła:

1. Adriana Rakowska, Lidia Rudnicka, Łysienie plackowate. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. część Diagnostyka i ocena nasilenia, [w:] Przegląd Dermatologiczny 2023/2, s -89-99.

2. Adriana Rakowska, Lidia Rudnicka, Łysienie plackowate. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. część 2: Leczenie,[w:] Przegląd Dermatologiczny 2023/2, s. 101-116.