Czym jest trichotillomania? Jak leczyć? Jak przestać?

Trichotillomania to złożone zaburzenie, które budzi wiele kontrowersji. Zarówno ze względu na swój obraz kliniczny, jak i problem z klasyfikacją i diagnozą. Niepozorna czynność – wyrywanie własnych włosów, bo tak większość z nas postrzega trichotillomanię, jest w rzeczywistości sekwencją określonych zachowań i rytuałów, które u każdego przybierają indywidualny i specyficzny wzorzec.

W dzisiejszym wpisie odpowiem na pytania:

• Jak rozpoznać trichotillomanię?
• Czym jest trichotillomania?
• Jak się objawia?
• W jaki sposób i gdzie powinna być leczona?

Trichotillomania – co to jest?

Trichotillomania (TTM) to zaburzenie, które najczęściej opisuje się jako niemożność zapanowania nad impulsem wyrywania własnych włosów z różnych części ciała, które skutkuje widocznym ubytkiem włosów. Trichotillomanię, zamiennie określa się także jako hair-pulling disorder (HPD), czyli nawracające wyrywanie włosów, które prowadzi do ich ubytku, a także skutkuje szkoda fizyczną, dystresem lub zakłóceniem codziennego funkcjonowania.

Trichotillomanii towarzyszy zespół określonych zachowań, które poprzedzają lub towarzyszą wyrywaniu włosów np. ciągnięcie, lub szarpanie za włosy. Bardzo często wraz z trichotillomanią występuje trichofabia, czyli gryzienie i połykanie fragmentów lub całych włosów. Co ciekawe, osoby cierpiące na trichotillomanię nie wyrywają włosów w jednakowy sposób. Każda z nich ma swego rodzaju schemat wyrywania, który może zmienić się wraz z upływem czasu.

W większości przypadków dochodzi do wyrywania włosów z głowy, jednak chorzy zazwyczaj wyrywają włosy także z innych części ciała tj. brwi, rzęsy, broda, czy też okolice intymne.

Początki trichotillomanii

Trichotillomania może pojawić się na różnych etapach rozwoju i występować zarówno u niemowląt, nastolatków, jak i osób dorosłych. Średni wiek ujawnienia się choroby to okres między 11 i 13 rokiem życia, zaś szczyt zachorowań przypada na okres między 4 a 17 rokiem życia.

Szacuje się, że trichotillomania w większym stopniu dotyczy ona kobiet, które stanowią 3,4 % badanej populacji, zaś mężczyźni 1,5%. W Polsce z problemem trichotillomania, w swojej pracy zetknęło się aż 68% dermatologów, a około 11% prowadzi regularną terapię z pacjentami dotkniętymi tym zaburzeniem.

Objawy trichotillomanii

Wbrew pozorom wyrywanie włosów i ich widoczna utrata nie muszą być jedynym objawem trichotillomanii. Część pacjentów wyrywa pojedyncze włosy z niewielkich obszarów ciała, stąd ubytek włosów bywa niezauważalny. Można za to zaobserwować charakterystyczne objawy w różnych obszarach funkcjonowania pacjenta.

Pacjenci borykający się z trichotillomanią często wycofują się z życia społecznego, unikają kontaktu z innymi ludźmi i wycofują się z codziennych czynności. Osoby te cechuje niska samoocena, niezadowolenie z własnego wyglądu, poczucie własnej nieatrakcyjności, a także poczucie wstydu i zażenowania.

W przypadku gdy trichotillomanii towarzyszy trichofabia, pacjenci odczuwają dolegliwości ze strony układu pokarmowego tj. wczesne odczuwanie sytości, bóle w nadbrzuszu, brak apetytu, nudności i wymioty. Połykane przez nich włosy nie ulegają strawieniu i stopniowo odkłada się w przewodzie pokarmowym, tworząc tzw. trichobezoar, czyli zbitą bryłę włosów, która tkwi w żołądku, lub sięga nawet do jelita cienkiego, tworząc “warkocz”, który nazywa się “zespołem Roszpunki”.

Przyczyny trichotillomanii

Wśród przyczyn trichotillomanii wyróżnia się czynnik genetyczny, temperamentalny i środowiskowy, jednak na dzień dzisiejszy nie są one do końca znane.

Trichotillomania może być zaburzeniem, które występuje w rodzinie, częściowym potwierdzeniem tej tezy jest fakt, że w 38% jest ona równolegle diagnozowana u bliźniąt jednojajowych. Istnieją także badania, które potwierdzają mutację w obrębie genów zaangażowanych w procesy neurorozwojowe i funkcje synaps.

Trichotillomanię coraz częściej porównuje się z zaburzeniami obsesyjno – kompulsywnymi, stąd też jej przyczyn upatruje się w potrzebie rozładowania narastającego napięcia. Zaburzenie to jest także porównywane do niewłaściwie wykształconego nawyku, który stanowi wyuczoną reakcję na radzenie sobie ze stresem. Z kolei inna z hipotez traktuje trichotillomanię jako zaburzenie ze spektrum uzależnień, gdyż wyrywanie włosów jest związane z narastającą potrzebą, a także gratyfikacja po wykonaniu czynności, przy towarzyszącej choremu świadomości, że jego zachowanie jest niewłaściwe.

Przyczyn trichotillomanii upatruje się także w:

• występowaniu zaburzeń współistniejących takich jak depresja czy nerwica,
• traumatycznych wydarzeniach z przeszłości,
• konfliktem między dążeniem, aktywnością i niezależnością a poczuciem konieczności podporządkowania się sytuacji domowej lub szkolnej.

Trichotillomania – diagnoza i terapia

Diagnoza trichotillomanii nie jest łatwa, gdyż pacjenci niechętnie dzielą się swoim problemem z lekarzem. Często podczas wywiadu lekarskiego starają się ukryć zaburzenie. Dopiero widoczne objawy, a także towarzyszące im dolegliwości skłaniają pacjenta do podjęcia terapii, a także pozwalają lekarzowi w sposób jednoznaczny zdiagnozować chorobę.  Zazwyczaj jest to znaczna utrata włosów, a w przypadku trichobezoaru wyniki gastroskopii lub laparotomii.

Terapia trichotillomanii zazwyczaj jest prowadzona przez psychologa, równocześnie z terapią dermatologiczną, a w niektórych przypadkach wymagane jest także leczenie chirurgiczne.

Leczenie zaburzenia opiera się na terapii psychologicznej, najczęściej stosuje się terapię poznawczo – behawioralną opartą o trening zmiany nawyków, wyćwiczenie aktywności motorycznej uniemożliwiającej pacjentowi realizację schematu ruchowego wyrywania/zjadania włosów. Uzupełniająco stosuje się także trening uważności,  samoobserwację, techniki kontroli impulsów, techniki relaksacyjne i wsparcie społeczne (udział rodziny w terapii, grupy wsparcia).

W leczeniu trichotillomanii wykorzystuje się także farmakoterapię, jednak jak podkreśla wielu badaczy na dzień dzisiejszy ma ona charakter eksperymentalny i wynika, z obserwacji i prób klasyfikacji porównujących trichotillomanią do innych zaburzeń tj. uzależnienia czy też zaburzenia obsesyjno – kompulsywne. Stosowanie leków znajduje jednak swoje uzasadnienie w leczeniu objawowym, np. przy terapii dermatologicznej, gdzie stosuje się leki przeciwświądowe lub przeciwzapalne.

Trichotillomania – który lekarz?

W przypadku trichotillomanii pacjenci mogą zgłosić się  do dermatologa, psychiatry, psychologa, a także lekarza medycyny rodzinnej lub w przypadku dzieci, pediatry.

Trichotillomania – czy włosy odrosną?

To czy włosy odrosną zależy głównie do stanu mieszków włosowych. Jeżeli doszło do ich poważnego uszkodzenia, pacjent musi się liczyć z tym, że utracił włosy na zawsze. W przypadku, gdy mieszki włosowe nie uległy uszkodzeniu, włosy odrosną po kilku miesiącach od wdrożenia odpowiedniej terapii.

W przypadku osób cierpiących na trichotillomanię niezbędna jest konsultacja dermatologiczna, która pozwala ocenić stan mieszków włosowych zaplanować kompleksową terapię, która wzmocni włosy i przyspiesza ich odrastanie lub – w przypadku uszkodzenia mieszków włosowych – zakwalifikuje do przeszczepu włosów.

źródła:

Marta Gawłowska-Sawosz, Marek Wolski, Andrzej Kamiński, Piotr Albrecht, Tomasz Wolańczyk, Trichotillomania i trichofagia – rozpoznawanie, leczenie, zapobieganie. Próba ustanowienia standardów leczenia w Polsce, Psychiatr. Pol. 2016; 50(1), str. 127–143.

Agata Nowacka, Antoni Florkowski, Marta Broniarczyk-Czarniak,

Joanna Łacisz, Agata Orzechowska, Czy trichotillomania jest zaburzeniem ze spektrum obsesyjno-kompulsyjnego? – opis przypadku, Postępy Psychiatrii i Neurologii 2013; 22(4), str. 279-287.

Sylwia pyrtek, Artur kołakowski, Terapia poznawczo-behawioralna u osób

z zaburzeniem polegającym na wyrywaniu włosów, psychoterapia 4 (187) 2018, str. 43–55.